Bearing Witness Retraite Auschwitz

Rationeel kan ik allerlei antwoorden bedenken: ik ben tweede generatie Jappenkampkind en wil ervaren wat een kamp voor mij betekent. Ik ben bezig mijn A Year to Live project af te sluiten en ik wil de dood van dichtbij voelen. Maar dit zijn niet de werkelijke antwoorden, het werkelijke antwoord heb ik niet. Ik moet gewoon gaan. Zo voelt het.

Bernie Glassman – Foto Ken Green

De retraite in Auschwitz wordt georganiseerd door de Zenpeacemakers opgericht door Zenmeester Bernie Glassman. Met een groep van 105 deelnemers en begeleiders vertrekken we op maandag 31 oktober van Krakow naar Auschwitz. Auschwitz bestaat uit 2 concentratiekampen: Auschwitz 1 een relatief klein kamp en het 3 km verderop liggende Auschwitz-Birkenau het grote massale vernietigingskamp.

Auschwitz overtreft al mijn beelden. Het lezen van boeken, het bekijken van foto’s en documentaires, ik denk te weten wat ik aan ga treffen. Maar hoe pijnlijk is de constatering dat mijn beelden niet kloppen. De verschrikkingen die er zijn gebeurd ervaar ik nog erger dan ik mij kan voorstellen, maar ik voel aan de andere kant ook de hoop die mensen hadden om te overleven, de humor die zij naar elkaar toonden om elkaar op te beuren en de liefde én haat die zij hadden voor elkaar.

Auschwitz 1 Arbeit Macht Frei

Auschwitz 1 is het kamp dat via de poort met ‘Arbeit macht Frei’ betreden wordt. Ons eerste bezoek wordt de gaskamer. De ruimte vult zich al snel met onze groep van ruim 100 deelnemers. Op de muren rond mij heen zie ik de strepen die de nagels van de slachtoffers gemaakt hadden. De muren komen op mij af, de ruimte is klein en bedrukkend. Ik voel de adem van de mensen om mij heen. Met  zo’n 700-800 mensen werd deze gaskamer gevuld voordat de Nazi’s, het gasblik Zyklon B via het plafond naar binnengooiden. Plotseling gaat het licht uit en een enorme emotie overvalt mij. Ik barst in huilen uit.

Vitrine met damesschoenen

Langs de verbrandingsovens lopen we naar buiten. Ik realiseer mij wat een vrijheid dit is. 60.000 mensen kwamen deze gaskamer niet levend uit. We lopen door naar de barakken. De stenen barakken in Auschwitz 1 zijn barakken met een verdieping. In de barakken waar mensen op elkaar gepakt leefden, zijn nu de herinneringen aan de verschrikkingen te zien. Ik loop langs een vitrine met babykleertjes en babyschoentjes, mijn keel wordt dicht geknepen. Wat kan een baby gedaan hebben dat hij/zij dit moest ondergaan. Achter een groot raam bevinden zich honderden kinderschoentjes. Het zijn de schoentjes van de laatste lichtingen kinderen, de schoentjes van eerdere lichtingen zijn naar Duitsland gebracht voor Duitse kinderen. Ik passeer de vitrines met herenschoenen, damesschoenen, koffers, scheerkwasten en schoenborstels, protheses en een vitrine met allerhande keukenspullen en ik voel de hoop die de mensen gehad hebben toen zij al deze spullen inpakten voordat zij op transport werden gezet. Emoties grijpen me als ik de kamer met haar binnenstap. Daar sta ik dan met een kaal hoofd omdat ik net mijn monnikswijding gedaan heb. Wat een tegenstelling of je je haar er vrijwillig afhaalt of dat je onvrijwillig van je haar ontdaan wordt. Ik weet het gaat niet over mij, maar het grijpt mij enorm aan.

Executiemuur

Via het pad tussen de barakken lopen we langzaam naar het laatste barakken blok. Blok 10 en Blok 11. Blok 10 het blok waar de medische experimenten werden uitgevoerd (het kampziekenhuis) en blok 11 het blok met de cellen (kampgevangenis) waar de dood bijna altijd het gevolg was. Tussen deze 2 blokken bevindt zich een gesloten binnenplaats waar martelingen en executies plaatsvonden. We verzamelen ons rond de executiemuur. De zwaarte is voelbaar, hoe is een mens tot zoiets in staat geweest, vraag ik me machteloos af. We zingen gebeden en offeren kaarsen aan de executiemuur. En ik realiseer me dat we niets van Auschwitz geleerd hebben het gebeurt nog steeds.

The gate to death

Auschwitz-Birkenau betreed je via “the gate to death”. De toren waar de trein onder doorreed richting het selectieplatform. Birkenau is immens, 175 hectare, waar ik kijk zie ik het kamp. 900.000 mensen zijn rechtstreeks vanuit de trein richting de gaskamer gevoerd. Misschien zijn ze wel beter afgeweest dan diegene die uitgekozen werden om in het kamp te verblijven en bloot werden gesteld aan erbarmelijke omstandigheden, wreedheden en barbaarsheden en waarvan een groot deel uiteindelijk ook stierf of zelfmoord pleegde of overleefde maar er zwaar beschadigd uitkwam.

De bomen langs de weg lijken wel in goudgehuld. De herfstkleuren zijn hier mooier dan ik ooit gezien heb. De zon doet de bladeren schitteren. Raar dat het voor de natuur niet uit maakt wat voor een vreselijkheden er om haar heen gebeuren. Zij gaat gewoon door met haar geboorte, leven, sterven en dood, ieder jaar weer. Het is stil, ik hoor en zie geen vogels, raar in zo’n mooi bos.

Crematorium 4

We staan stil bij crematorium 4 en kijken uit over het prachtige gouden bos waarin de gevangenen tussen de bomen stonden te wachten tot zij naar de gaskamer werden gevoerd. De prachtige vijver waarin het as van de slachtoffers ligt schittert in de zon. Hoe anders was het toen. De gids legt uit dat er in die tijd geen blaadjes aan de bomen zaten en er geen gras was want alles wat eetbaar was is door de mensen opgegeten. De zon heeft Birkenau niet kunnen verwarmen, want zij kwam niet door de rook van de crematoria heen. Vogels waren er niet de rook en de stank heeft ze waarschijnlijk weggejaagd.

We lopen de ‘sauna’ binnen. Het voelt alsof ik over een soort lopende band loop. In de kamer waarin de gevangen met botte messen van hun haar werden ontdaan, lopen de rillingen weer over mijn rug. Mijn kale hoofd voelt koud aan. Ik loop door, langs de desinfecteermachines waarin de kleding van de gevangenen werd gedesinfecteerd voordat zij naar Duitsland werd gezonden. De gevangenen kregen hun gestreepte gevangenispak aan en werden vanuit dit badhuis doorgestuurd aan de gaskamer. In de sauna hangen vele honderden foto’s die de gevangenen bij zich hadden toen ze in Auschwitz aankwamen. Lachende gezichten van families op feestjes, kinderen die blij spelen, verliefde stelletjes die elkaar zoenen. Ik sta stil bij de foto’s van lachende vrouwen. Vrouwen van alle leeftijden, vrouwen van mijn leeftijd.

Foto’s vrouwen sauna

In een flits zie ik mijn eigen foto daar hangen, ik word overspoeld door emoties en kan bijna niet stoppen met huilen. Want is het denkbaar dat een prachtige foto van mijn monnikswijding ooit op zo’n plek komt te hangen? Waarom niet? Ik ben ‘anders’, ik zie er ‘anders’ uit, ik leef ‘anders’. Genoeg redenen om een stempel te krijgen. Genoeg redenen om mij als zondebok te beschouwen. Genoeg redenen om te vinden dat ik er niet mag zijn.
Ja, dat is denkbaar! Gedreven door angst zal de mens op zoek gaan naar zondebokken. En zeker in tijden van crisis, waar we nu in zitten, wordt er gezocht naar een zondebok. En waarom niet de boeddhisten? De joden, Roma’s en homo’s hadden dit ook nooit gedacht.

In de sauna hebben we een prachtige ceremonie. We zingen de Kaddish in de talen van alle deelnemers. De Arabische versie wordt ter plaatse vertaald en gezongen. Een gevoel van verbondenheid gaat door mij heen. Zo is het zoals het bedoeld is, maar waarom is het zo niet altijd? Waarom die afgescheidenheid?

Israelische jongeren

Vanuit de sauna lopen we langzaam richting crematorium 3. Naast crematorium 3 houdt een grote groep Israelische jongeren gestoken in witte truien met de blauwe ster en sommige gehuld in de Israelische vlag een ceremonie. Vooraan de ceremonie staan een aantal Israelische vlaggen opgesteld. Het voelt beangstigend, het voelt alsof er een leger staat. Ik voel de pijn die de jongeren ervaren, maar ik voel ook de pijn die de Palestijnen uit de groep ervaren bij het zien van deze ceremonie. En ik realiseer me dat Auschwitz ons nog heel veel moet leren, het stof uit onze ogen moet verwijderen.

In Birkenau mogen we niet eten of drinken uit respect voor wat er gebeurd is. De lunch is buiten de hekken. Met een kop soep en stuk brood zit ik op het gras en heb uitzicht op de barakken. Het voelt ongemakkelijk wetend dat de mensen in het kamp ons lunchrantsoen over één of meerdere dagen verdeeld kregen. Met kleine bewuste hapjes eet ik mijn soep en mijn broodje.

Mediteren op het selectieplatform – Foto Marley Klaus

Met de meditatiekussens onder onze armen lopen we onder ‘the Gate of death’ door en naar het midden van het selectieplatform. We maken met de kussen een grote cirkel en in het midden wordt er een altaar gemaakt. In de vier windrichtingen worden banken gezet. Hierop komen straks de mensen te zitten die beginnen met het voorlezen van de namen van de overledenen. Mijn beurt om voor te lezen is over 2 dagen. Ik heb mijn lijst al gekregen, ik lees de namen van de slachtoffers. Ik heb behoefte om de naam van mijn opa erop te zetten. Hij is wel niet in Auschwitz omgekomen, maar ook hij is slachtoffer van vernietigingen in de tweede wereldoorlog.

We nemen plaats in de cirkel en de gong slaat het begin van de meditatie. De eerste ronde is in stilte. In de tweede en derde ronde worden de namen van de slachtoffers voor gelezen. De zon schijnt op mijn hoofd, het is niet koud, het is eigenlijk behoorlijk warm voor deze tijd van het jaar. We treffen het met het weer. Raar om het te treffen in Auschwitz. De tweede ronde begint. Een paar minuten na de gong staan de eerste lezers op en beginnen de namen van de overledenen voor te lezen. Namen van mannen, vrouwen, namen van pubers, tieners, namen van peuters, babies. Bij het voorlezen van de kindernamen hoor ik veel snikken. Het luisteren naar de namen roept veel bij me op. Verdriet voor wat er gebeurd is, maar ook geluk dat ik hier nu bij mag zijn en hun namen mag horen. Me realiserend dat ik ze niet mag vergeten, dat ik een taak heb om hun geest levend te houden. Het kan niet zo zijn dat deze mensen voor niets gestorven zijn. Hun dood moet onze ogen openen.

Na de derde ronde breken we de cirkel op. Ik besluit om met de bus mee terug te gaan naar het Dialogcentre waar we verblijven. Ik wil op bed liggen. Het is teveel. Na het avondeten starten we met het avondprogramma. In een grote cirkel zitten we om een kleine cirkel. Vanavond houden we een grote councelcircle. We hebben al kennis gemaakt met de councilcircle want iedere ochtend van 7.00 tot 8.15 uur starten we onze dag met een kleine councilcircle. Ik ken de councilcircle al van onze A Year to Live groep. Daar houden we ook iedere bijeenkomst een councilcircle. De councilcircle kent een aantal spelregels de belangrijkste zijn: spreken vanuit je hart en alleen over je zelf spreken en niet over anderen en luisteren vanuit je hart zonder te reageren op degene die spreekt.

De councilcircle is heel aangrijpend. Ik probeer mij voor te stellen welke last je draagt als je vader SS’er is en jou ook nog misbruikt heeft. Dat je er nooit over hebt kunnen praten omdat je dan als kind van een SS’er wordt bestempeld. Ik probeer mij voor te stellen wat het is om bijna je hele familie verloren te hebben. Ik probeer mij voor te stellen hoe het is om Indiaan te zijn en hetzelfde gevoel te hebben en nog nooit excuses te hebben gehoord van de Amerikaanse regering het land waar je nog steeds leeft, het land dat zichzelf een ‘peacebringer‘ vindt. Ik probeer mij voor te stellen welke schaamte veel jonge duitsers hebben voor hun ouders en grootouders. Ik probeer mij voor te stellen hoe een Palestijn zich in Israel voelt. Ik probeer het mij voor te stellen…. probeer…. probeer…. en ik kan alleen maar constateren dat ik niet weet wat ik zou doen als ik onder bepaalde omstandigheden zou leven. Ik merk dat ik het te gemakkelijk vind om de daders als slecht af te schilderen.

Ik word weer geconfronteerd met de film Zen and War. De film waarin de rol van Japanse Zenmeesters in de tweede wereldoorlog wordt getoond. Zenmeesters die zich aanmeldden als kamikazepiloot. Zenmeesters, misschien wel uit mijn spirituele lijn, die voor de dood van mijn opa, mijn bloedlijn, verantwoordelijk zijn. Net als toen kan ik nu alleen maar constateren dat ik echt niet weet wat ik zou doen als ik onder bepaalde omstandigheden leef. Ik weet het echt niet…. echt niet. Ik hoop, ik hoop met mijn hele hart dat ik de juiste beslissingen kan nemen, maar ik weet het echt niet. Laat ik daarom niemand veroordelen, ook al keur ik het gedrag volledig af.

In bed besluit ik de naam van mijn opa op mijn lijst te zetten. Ik doe het licht aan en in tranen zet ik zijn naam op de lijst: Dirk Hubbeling geboren 25 februari 1907, overleden 24 juni 1944 op weg naar Japan.

De weg van het Dialogcentre naar Birkenau is ongeveer een half uurtje lopen, maar ik kan de energie niet opbrengen om te gaan lopen, dus ik besluit om met de bus mee te gaan. Ik haal mijn meditatiematje op en zoek weer een plek in de cirkel op de selectieplaats. Met het zonnetje in mijn gezicht bereid ik mij voor op de eerste meditatieronde. Ik voel warmte door mijn lijf gaan. En de warmte komt niet alleen van de zon. Ik voel ook de warmte van de plek waar ik zit, van de barakken waar ik op uitkijk en van de skeletten van barakken die achter mijn rug staan. Ik voel de hoop die de mensen gehad hebben om bevrijd te worden, ik hoor de liedjes die de moeders gezongen hebben voor hun kinderen om ze gerust te stellen, ik voel de verbondenheid die de mensen gehad hebben. Mijn meditatie verloopt in een gevoel van gelukzaligheid. Ik besluit om me vandaag aan te sluiten bij de Katholieke dienst. Een dienst die in het teken staat van 2 november: Allerzielen. Tussen de barakken herdenken we de zielen van Auschwitz en alle zielen die ons ontvallen zijn.

De lunch brengen we buiten de hekken door en na de lunch gaan we terug voor de laatste 2 meditatierondes met het voorlezen van de namen. Het blijft een indrukwekkende gebeurtenis. Het horen van de namen, vlak naast me maar ook links, rechts en tegenover me vanaf een grote afstand. Sommige bezoekers van Birkenau lopen stil langs onze meditatiegroep heen, andere luid kwebbelend.

We breken de meditatiecirkel weer op en lopen met zijn allen naar de vrouwenbarakken. De donkere, vochte barak voelt zwaar aan. We staan in de gangpaden en in de entree. De 4 Native Americans uit de groep reinigen voor ons de barak met smudge en met muziek en zang. Ik ben onder de indruk van de manier waarop zij de aarde eren en respecteren. Waarom nemen wij hier geen voorbeeld aan? Waarom putten wij de aarde uit door onze levenswijze? Wat een wijze mannen zijn dit. Hoe komt het dat de Amerikaanse regering ze nog steeds niet respecteert?

In alle talen zingen we weer de Kaddish.
En zingend starten we onze laatste rondgang door de barak:

“How could anyone ever tell you?
You were anything less than beautiful…
How could anyone ever tell you?
You were less than whole…
How could anyone fail to notice?
That your loving is a miracle…
How deeply you’re connected to my soul…”

En al zingend en huilend verlaat ik de barak en stap ik in de bus om terug te gaan naar het Dialogcentre.

Tekening Marian Kolodziej – Foto Marley Klaus

‘Het labyrinth’ staat er op het avond programma. Het labyrinth wat kan dat nu zijn? Na het eten hebben we een korte introductie. Het labyrinth is een ruimte onder een nabij gelegen Franciscaner klooster. In deze ruimte hangen honderden tekeningen van Marian Kolodziej, gevangene nr 432 uit Auschwitz. Marian was één van de eerste gevangen van Auschwitz en heeft gedurende de hele oorlog in verschillende kampen door gebracht waar van het grootste gedeelte in Auschwitz. Marian was kunstenaar die nadat hij uit Auschwitz was bevrijd heeft hij gezegd dat hij uit een hele slechte film is weggelopen en daar nooit meer over zou praten. 50 jaar lang heeft hij met niemand over de gruwelijkheden van Auschwitz gesproken. Na 50 jaar is Marian getroffen door een hersenbloeding. En vanaf dat moment kon hij niets anders doen dan zijn gedachten op papier zetten door zijn tekeningen. Bijna dag en nacht heeft hij getekend, heeft hij de barakken van Auschwitz met een gezicht voorzien. Marian heeft de laatste jaren van zijn leven de retraite in Auschwitz bijgewoond.

Het is koud als we de kelder van het klooster betreden. Ik ben best dik aangekleed, maar toch het ik het koud. Via een kleine smalle gang komen we in het Labyrinth. De tekeningen van Marian overweldigen me. De lege barakken die ik gezien heb krijgen ineens een gezicht. Een gezicht dat ik me nog niet voor heb kunnen stellen. En hier realiseer ik me dat het beeld wat ik van Auschwitz heb nog niet het beeld is zoals het geweest is, het is nog erger geweest. Ik word misselijk en moet gaan zitten. Zittend op de bank en kijkend naar de tekeningen van Marian, vraag ik mij af wat Marian voor een beelden in zijn hoofd heeft gehad tussen zijn vertrek uit Auschwitz en zijn hersenbloeding. Heeft hij beelden gehad? Heeft hij ze verdrongen? De beelden die hij getekend heeft zijn opgekomen na zijn hersenbloeding, maar welke beelden had hij daarvoor?

En welke beelden heeft mijn vader gehad? Heeft mijn vader beelden gehad van zijn verblijf als klein jongetje in het Jappenkamp? Er werd thuis niet over gesproken, ik heb er ook niet naar gevraagd. “Niet zeuren, anderen hebben het erger dan jij het hebt” waren voldoende om mijn mond te houden. En ineens, zittend op de bank, kan ik mijn vaders pijn voelen. De pijn waar hij nooit over heeft willen of kunnen praten, maar de pijn die ik als kind zo gevoeld heb. Ik voel me verdrietig, en voel me schuldig tegelijkertijd dat ik zo weinig begrip heb getoond voor zijn verdriet. Een verdriet dat ik niet kende maar dat er zeker moet zijn geweest. Maar ik voel ook blijdschap. Blij dat mijn vader aan zijn hersenbloeding overleden is, blij dat hij niet uit de coma bijgekomen is, want de beelden die Marian na zijn hersenbloeding heeft gehad, die beelden gun je niemand, ook al verlies je daarmee je vader.

Ik word wakker na een onrustige nacht. De tekeningen van Marian staan in mijn geheugen gegrift. Hoe is een mens in staat tot zoveel wreedheden, tot deze gruwelijkheden? Hoe komt het dat de gevangenen niet in opstand gekomen zijn? Hoe komt het dat het nog steeds voorkomt? Waarom doen we er niets aan? Vragen, vragen, vragen …. Mijn hoofd bonkt en de councilcircle deze morgen is een hele zware voor mij. Uit mijn hart vertel ik het verdriet dat ik heb om mijn vader.

Ik besluit om ook vandaag maar met de bus naar Birkenau te gaan. Ik kan de wandeling van een half uur niet opbrengen. Vandaag is de dag dat ik mijn lijst met namen mag lezen. De lijst waar ik mijn opa opgezet heb. In de bus krijg ik ineens de onweerstaanbare behoefte om ook mijn andere opa op de lijst te zetten. Hij is geen oorlogsslachtoffer, maar hij is wel in de oorlog overleden. En als er geen oorlog was geweest had hij misschien nog geleefd. Dus eigenlijk vind ik hem ook een oorlogsslachtoffer. Ik pak de lijst en zet daarop: Berend Lambertus Rugenbrink overleden in Amsterdam. Ik voel een diep verdriet naar bovenkomen.

Ohad Ezrahi – Foto Włodzimierz Gołdziński

Vandaag kies ik voor de Joodse dienst. Met Rabbi Ohad Ezhari lopen we naar crematorium 3. Naast crematorium 3 zoeken we een plaats tussen de bomen waar we naast het as van de overledenen plaatsnemen. Ohad houdt een prachtige dienst over de twijfel, de angst, de onzekerheid waar de Joden in die tijd mee geconfronteerd werden. De adviezen die de Rabbi’s moesten geven over vluchten of niet vluchten. Het advies van die Hongaarse rabbi dat zo verkeerd uitpakte. Ohad zingt vanuit zijn Joodse traditie veel tijdens zijn diensten. Het voelt wat onwennig als we beginnen te zingen naast het crematorium en naast de plaats waar het as ligt, nog onwenniger voelt het als we beginnen te dansen. Al zingend en dansend sluiten we de dienst af. En het voelt heel respectvol naar de mensen wiens as daar ligt.

In meditatieronde 3 ben ik aan de beurt om voor te lezen. Er is iemand voor mij en ik luister naar de namen, naar de leeftijden. En dan ben ik aan de beurt. Met ferme stem begin ik de namen voor te lezen. Hoe verder de lijst vordert hoe zachter mijn stem wordt en als ik aan het eind van mijn lijst ben barst ik in huilen uit en met moeite krijg ik eruit: And for my Grandfathers: Dirk Hubbeling died on his way to Japan and Berend Rugenbrink died in Amsterdam.

Tekening kinderbarak – Foto Marley Klaus

Na de meditatieronde nemen we de kussen weer op en gaan naar de kinderbarak. Een barak waar bij binnenkomst gelijk de grote tekening opvalt. Een tekening met spelende kinderen, een tekening met een schooltje erop, een tekening die het leven buiten de barak symboliseert. Een barak waar zoveel leed heeft plaatsgevonden, want wat kunnen kinderen nu hebben misdaan dat zij in deze situatie terecht zijn gekomen? Hoe kan het zijn dat kinderen deze gruwelijkheden hebben moeten ondergaan? Hoe is iemand in staat om kinderen dit aan te doen? Ik voel me klein en machteloos. Niet in staat om te bedenken dat iemand dit zou kunnen doen. Het gaat mijn voorstellingsvermogen te boven. Maar toch het is gebeurd en het gebeurt nog. Eén van de deelneemsters vertelt dat het eergisteren 7 jaar geleden is dat haar dochter vermoord is. Gewoon zomaar op haar studentenkamer vermoord. Haar verhaal maakt me stil. Je kind verliezen lijkt me het ergste wat je kan overkomen, maar je kind verliezen door een moord, dat is onbegrijpelijk. En wat een kracht straalde deze vrouw nu uit, ondanks haar verlies en haar pijn. Ik was diep geroerd door haar verhaal. Een prachtig gedicht voor haar dochter ontroerde alle deelnemers. In stilte maakte we een tocht door de barak om weer huiswaarts te keren naar het Dialogcentre.

Vanavond gaan we weer terug naar Birkenau. We hebben toestemming om tot middernacht in een barak te verblijven. We mogen niet lopen dus iedereen gaat met de bus. De eerste bus gaat om 21 uur terug de volgende bus om middernacht. Het is aardedonker als we aankomen. Bij de wachttoren zijn een paar lichten maar voor de rest is het donker. Een rij van kaarsjes verlichten summier het pad naar de barak waar we zitten. Ik loop bij wat mensen die een zaklamp bij zich hebben en in het licht van de kaarsjes en de lampen lopen we naar de barak. De barak is ontworpen als stal voor 30 paarden. Het is ook echt een stal. Er zijn niet het soort stapelbedden die in de kinder- en vrouwenbarak zijn. Het is een open ruimte met vakken afgescheiden door balken. In deze barak verbleven rond de 700 mensen. Een barak voor 30 paarden waar 700 mensen in verbleven. Ik kan er met mijn verstand niet bij. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Het is koud en ik voel me onprettig. De verschillende bijdrages van de deelnemers zijn mooi en indrukwekkend, maar ik zit vast in mijn verdriet, ik kan ze niet goed binnen laten komen. Ik besluit om met de bus van 21 uur terug te gaan naar het Dialogcentre.

De warme chocomel smaakt goed, ik voel mijn verdriet zakken en ik word weer wat warmer van binnen. Met een klein groepje deelnemers die ook terug zijn gegaan met de bus zitten we in de lounge. Eén van de deelneemsters heeft de video van de documentaire ‘Forgiving Dr. Mengele’ bij zich. We zoeken een zaaltje en met behulp van een laptop bekijken we deze indrukwekkende documentaire. Eva Mozes Kor is de helft van een tweeling die in Auschwitz in het tweeling experiment programma van Dr. Mengele heeft gezeten. Op latere leeftijd, als haar tweeling zus gezondheidsklachten krijgt, probeert ze te achter halen wat Dr. Mengele allemaal op hen uitgeprobeerd heeft. In haar zoektocht komt ze in contact met een andere kamparts, deze kamparts toont oprecht zijn berouw en zijn spijt. Eva kan deze kamparts vergeven. Door deze daad van vergeving voelt zij zich bevrijd. En zij ziet in dat zij alleen maar werkelijk bevrijd kan leven als zij ook Dr. Mengele kan vergeven. Eva is in staat om Dr. Mengele werkelijk te vergeven. Dit wordt haar door andere tweelingen die de experimenten en Auschwitz hebben overleefd niet in dank afgenomen. Deze tweelingen vinden dat dat wat gebeurd is nooit vergeten mag worden en zij vinden dat Eva door haar vergeving, voorbij gaat aan wat er gebeurd is.

Er ontstaat een discussie over vergeving. Is vergeving wel mogelijk en leidt vergeving tot bevrijding? Stel je je zelf niet boven degene die geen vergeving kan geven als jij vergeving geeft? Een moeilijke en zware discussie. Een discussie waarin mij zo helder wordt dat Auschwitz nog zo leeft. De verhalen die ik hoor over het Duitsland van voor de oorlog vertonen opvallend veel gelijkenis met Nederland in 2011. De crisis, de angst, de redder, de zondebok. Toen waren het de Joden, zijn het nu de Moslims? Ik zou iedereen wel naar Auschwitz willen sturen om de ogen te openen.

De laatste dag is aangebroken. Ook vandaag maar weer met de bus naar Birkenau. Het is bewolkt, en ook gelijk een stuk kouder. Maar we mogen nog steeds niet klagen 13 graden in november is uitzonderlijk warm voor Polen. Ook vandaag lezen we weer de namen van de overledenen. Iedereen krijgt weer een lijst en we lezen allemaal tegelijkertijd de namen voor. Ik merk hoe indrukwekkend het al klinkt als je er tussen staat, maar ik kan mij voorstellen dat als je er langs loopt het nog indrukwekkender moet klinken. Ik hoop dat een van de 2 filmploegen die deze retraite met ons mee hebben gedaan er mooie opnames van hebben gemaakt. Na de lunch die zoals gebruikelijk weer buiten het hek plaatsvindt maken we ons klaar voor onze laatste stille tocht door Birkenau.

We starten onze tocht bij de hoofdpoort ‘the gate of death’ en lopen via een stuk van het selectieplatform naar de ingang waar de gevangenen die geselecteerd waren om te blijven leven richting de barakken gingen. We vervolgen onze weg richting crematorium 5 om ons bezoek aan Birkenau af te sluiten met een ceremonie rond de asvijver.

Kaarsje opa

Ik heb voor deze afsluitende ceremonie een kaarsje besteld voor mijn opa. Als ik bij de asvijver aan kom staat zijn kaarsje al te branden. Ik neem het mee en zet het aan de rand van de asvijver. In een mooie rij staan alle kaarsjes bij de vijver. De vijver die getuige is van de gruwelijkheden waar de mensheid toe in staat is. De vijver die geen oordeel heeft. De vijver die gewoon vijver is. De vijver waar de zon haar laatste stralen van de dag in laat schijnen.

Asvijver

In stilte lopen we terug naar de bus. Vanavond sluiten we af met een Sjabbat service.

Zenpeacemakers heeft ons uitgenodigd om tijdens deze retraite 3 principes in de praktijk te brengen.

1. Het principe van niet-weten: de bereidheid tot openheid naar mijn ervaring, geen invullingen en verklaringen te zoeken. Het opgeven van vaste ideeën over mijzelf en het universum
2. Het principe van getuige zijn. Getuige zijn van het leed en de schoonheid van het leven. Mijn ogen openen, mijn ogen niet sluiten.
3. Het principe van liefdevolle actie: om vanuit een open houding van niet te weten de moed te hebben om getuige te zijn en in de stilte die daar ontstaat mijn liefdevolle handeling te laten bloeien.

Auschwitz is hierin de leraar, een leraar die me niet weg laat lopen, een leraar die me tot in mijn diepste raakt. Ik heb er een leraar bij. Een leraar die ik met enige regelmaat ga bezoeken. Een leraar die ik iedereen gun en aanraad.

Een prachtige reportage over Bernie Glassman en de Auschwitz retraite is hier te zien.